Oeteldonk kent een rijke historie, die begint aan het einde van de negentiende eeuw. Maar de historie van het carnaval in ‘s-Hertogenbosch gaat nog veel verder terug! In de eeuwen voor de stichting van Oeteldonk werd een stevig fundament gelegd, waarop Oeteldonk verder uitgebouwd kon worden.

We hebben 3 verschillende opties uitgewerkt die je kan gebruiken om deze les op te bouwen.

Misschien vind je het fijn om zelf de theorie in je op te nemen. Speciaal hiervoor hebben wij op deze pagina hebben wij de geschiedenis van Oeteldonk in een aantal korte hoofdstukken uitgeschreven. Deze theorie kan je als basis nemen om zelf jouw klas mee te nemen in het verhaal van Oeteldonk.

Er is ook een andere leuke optie, te weten: de gastdocent/ambassadeur. De gastdocent is een Oeteldonker in hart en nieren. Hij of zij kan op een leuke, en voor de kinderen ook simpele manier, de klas kan meenemen in het verhaal over de geschiedenis van carnaval, het oeteldonkse spel met haar protocollen!

Als derde, en tevens laatste, optie is een filmpje over Oeteldonk. Dit filmpje is gemaakt door onze ambassadeurs. Al lopend door het Gemintemuzejum van Den Bosch vertellen de ambassadeurs je alles over de historie van Oeteldonk en leggen ze je uit hoe het spel gespeeld wordt. Druk op de knop ambassadeurs voor meer informatie over het uitnodigen van een gastdocent/ambassadeur in de klas of om naar het filmpje te gaan.

Wij hebben een leuk lesplan uitgekozen dat goed aansluit bij dit geschiedenis onderwerp. Om het niet een hele saaie theoretische les te laten worden hebben wij dit lesplan gekoppeld aan het kerndoel: Kunstzinnige oriëntatie. Aan de hand van dit kerndoel verwerven de leerlingen kennis over en krijgen ze waardering voor aspecten van ons cultureel erfgoed. Natuurlijk hebben wij nog veel meer lesplannen. Nieuwsgierig? Ga direct naar de lesplannen door op onderstaande knop te klikken.

Samenvatting tot 1882

In de Middeleeuwen ontstond Vastenavond, oftewel carnaval, als viering van het einde van barre winters en het begin van een voorspoedige periode met het lengen van dagen en vruchtbaarheid van gewas, mens en dier. Het Germaanse woord “Faselen” vormde de oorsprong, verwijzend naar vruchtbaarheid. Oorspronkelijk losgekoppeld van de Rooms Katholieke Kerk, werd carnaval later verbonden met de kerkelijke kalender en vastenperiode.

In ‘s-Hertogenbosch wordt dit feest al meer dan 550 jaar gevierd, zoals bewezen in het Mirakelboek van de Sint Jan uit 1444. Middeleeuws carnaval verschilde sterk van het hedendaagse, waarbij optochten nog niet bekend waren, maar wel openbare toneelvoorstellingen, spelen en verkleedpartijen plaatsvonden. In 1512 en 1565 werden verboden tegen verkleedpartijen uitgevaardigd, maar carnaval kon niet worden verbannen.

Tijdens de “Staatse” Periode na de verovering in 1629 kwam de vastenavondviering op een laag pitje te staan, maar verdween niet helemaal, aangezien jaarlijks nieuwe verboden moesten worden uitgevaardigd. Dit illustreert de onlosmakelijke band tussen carnaval en het leven in ‘s-Hertogenbosch.

In de Franse tijd (einde 18e eeuw) werd carnaval uitbundiger en omvangrijker met herstel van godsdienstvrijheid en gelijkheid. Ondanks strenge verboden en hardhandige onderdrukking, bloeide carnaval op. Straatcarnaval, carnavalskrantjes en bals voor de gegoede burgerij werden geïntroduceerd, terwijl de gewone burger het feest thuis, in het café of op straat vierde. Eind 19e eeuw kwam er verzet vanuit de burgerij tegen excessen, maar verzoeken om een verbod werden afgewezen vanwege massale steun.

In 1881 bemoeide de geestelijkheid zich met carnaval, wat leidde tot de oprichting van Durp Oeteldonk als reactie. Het “verbod” van bisschop Mgr. A. Godschalk zorgde juist voor een impuls, en carnaval bloeide op, met deze inmenging als een van de belangrijkste redenen voor de stichting van Durp Oeteldonk.

Het schilderij “Het gevecht tussen Carnaval en Vasten” van Pieter Brueghel. Carnaval en Vasten was het gevecht tussen vrome hongerlijders en liederlijke feestvierders. In de wereld waarin Pieter Bruegel leefde was de strijd voor het bestaan een dagelijkse zorg. Op de vraag wat we morgen zullen eten was dan ook niet zo eenvoudig een antwoord te vinden.

In 1881 verzond Mgr. A. Godschalk een circulaire “Aan de Geestelijkheid en de Geloovigen der Stad” waarin de kerkvorst zijn “afschuw en hartzeer” bij het zien van zoveel “ontstichting” uitsprak en waarbij hij tevens het veertigurengebed instelde om door middel van gebed tijdens de vastenavonddagen het volk van de straat te houden. 

De periode na 1882: de Stichting van Oeteldonk en daarna.

Na de “banvloek” van de bisschop in 1881 ontstond er onder carnavalsliefhebbers een samensmelting van ideeën in café Plaats Roijaal, gelegen in de straat Achter het Stadhuis. In deze bijeenkomst werd een plan gesmeed om carnaval in ‘s-Hertogenbosch te behouden en te verrijken met nieuwe elementen. Het resultaat van deze creatieve samenkomst was de geboorte van Oeteldonk.

De gedurfde formule van Oeteldonk transformeerde de mondaine stad ‘s-Hertogenbosch voor drie dagen tot het dorp Oeteldonk. Elke inwoner werd omgetoverd tot een boer of “durske”, met aan het hoofd een “burgervaojer” (Peer van den Muggenheuvel). Deze symbolische burgemeester werd voor het eerst groots onthaald door de kersverse Oeteldonkers in 1882, een historisch moment gemarkeerd door een gedenkplaat op de Wilhelminabrug.

De officiële oprichting van de Oeteldonksche Club op 1 oktober 1882 volgde, met als doel het initiatief verder uit te werken en te begeleiden. Het jaar daarop, op 5 februari 1883, werd een nieuw element toegevoegd: het bezoek van “Z.K.H. Prins Amadeiro, Ricosto de Carnavallo, Heer en Meester van Oeteldonk en omliggende watervrije moerassen”. Een grootschalige optocht met praalwagens begeleidde zijn intocht, een traditie die tot op heden is behouden.

Het succes van Oeteldonk was onmiddellijk merkbaar. De eerste optocht trok al 28.000 bezoekers op 6 februari 1882. In de daaropvolgende jaren reisden mensen vanuit het hele land om de optochten te aanschouwen en het feest in Oeteldonk te vieren. Speciale nachttreinen werden zelfs vanaf 1884 ingezet om de bezoekers veilig thuis te brengen. Lokaal ontving de Oeteldonksche Club veel lof voor hun organisatie. Kortom, Oeteldonk was vanaf het begin een overweldigend succes en groeide uit tot een populair carnavalsfenomeen.

Advertentiebord van de Oeteldonksche club van 1882 ten behoeve van de ledenwerving. Origineel bij Aauw Archief Stichting Oeteldonksche Club van 1882

Boerenbruiloft met optocht door de Polderclub. Wagen met schip ‘Nieuwe Zorg’. Tegen het stadhuis op een bord bevinden zich affiches van Casino en de Oeteldonksche Club

De prinsenwagen in de optocht van 1892 langs de Zuid-Willemsvaart met prins Amadeiro II.

Rond de eeuwwisseling

Rond de eeuwwisseling kende Oeteldonk zowel hoogte- als dieptepunten. Tussen 1888 en 1891 werden er geen Oeteldonkse optochten gehouden vanwege een tekort aan deelnemers. Het ontstane “gat” werd tijdelijk gevuld door nieuwe clubs, zoals de Klompenclub en de Kreppeneindsche Club, maar deze verdwenen snel. In 1891 bereikte Oeteldonk een dieptepunt zonder enige optocht. Dit zorgde echter voor een wake-up call onder degenen die Oeteldonk nog steeds een warm hart toedroegen. Op 29 februari 1892 werd een Oeteldonkse optocht georganiseerd, zelfs gesubsidieerd door de gemeente. De Oeteldonksche Club vond niet alleen haar plek in de maatschappij, maar ook tegenstand, vooral vanuit streng-katholieke en gereformeerde hoeken. Een verzoek tot verkorting van café-openingstijden werd afgewezen, aangezien Oeteldonk al te diep in de harten van de Bosschenaren geworteld was.

In de vroege twintigste eeuw leefde Oeteldonk soms tussen hoop en vrees. Tijdens de Eerste Wereldoorlog (1915-1919) werd carnaval als geheel afgeschaft, maar Bosschenaren vierden toch in het geheim. In 1920 werd de viering weer toegestaan, zij het met vervroegde sluitingstijden en verboden op maskers en sterke drank. Het drankverbod werd echter in 1921 al opgeheven vanwege de massale aankoop van sterke drank voor carnaval. Ondanks tegenstand en pleidooien voor afschaffing bleef carnaval in Oeteldonk standhouden, zij het met tijdelijke onderbrekingen zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog. Vanaf 1936 leek er een definitieve acceptatie te ontstaan, maar de oorlog bracht tijdelijk een einde aan deze opkomende acceptatie.

Thijssen had een voorstel daartoe In 1914 nog niet gedurfd, omdat er naar zijn mening “niet één stem voor zou te vinden zijn”. Nu vond hij er de tijd blijkbaar wèl rijp voor en stelde in de gemeenteraadsvergadering van is maart 1917 de algehele afschaffing van carnaval aan de orde.

Prins en gevolg in koetsen tijdens de intocht van 1933

In 1952 de erkenning van de burgerlijke overheid door de eerste officiële ontvangst ten stadhuize van Z.K.H. Prins Amadeiro

Onthulling van Boer Knillis in de jaren 60

Oeteldonk definitief in bloei

Na de oorlogsjaren, waarin carnavalsfestiviteiten werden gemist, herwon Oeteldonk geleidelijk haar plaats in de samenleving. In 1946 vond een optocht plaats, die bijna door de regering werd verboden vanwege vrees voor “stagnatie van de productie”. In 1951 stond carnaval voor het laatst prominent op de politieke agenda, toen er sprake was van vervroegde sluitingstijden, maar dit voorstel werd niet goedgekeurd. Sindsdien is het Oeteldonkse carnaval nooit meer ter discussie gesteld.

In 1952 werd een belangrijke traditie geboren toen Prins Amadeiro voor het eerst door de burgemeester op het bordes van het Stadhuis werd ontvangen, een traditie die tot op de dag van vandaag voortduurt. Oeteldonk heeft zich nu diep geworteld in de Bossche samenleving en geniet enorm draagvlak onder alle lagen van de lokale bevolking. Het dorp Oeteldonk is vandaag de dag springlevend, met talloze vrijwilligers en enthousiaste boeren en “durskes” die elk jaar het bezoek van Prins Amadeiro tot een waar volksfeest maken. Het is een feest dat werkelijk in het bloed van de Bosschenaren zit, en de lange, kleurrijke geschiedenis van Oeteldonk dient als overtuigend bewijs hiervan!

Lesidee: Geschiedenis

Wat fantastisch dat jullie zo betrokken zijn bij het verrijken van de kennis en waardering van jullie leerlingen voor ons cultureel erfgoed! De geschiedenis van de Oeteldonksche Club en het Oeteldonkse carnaval bieden een schatkist aan mogelijkheden om de creativiteit van de midden- en bovenbouwleerlingen te ontketenen.

Jullie inleiding over de geschiedenis van de OC zal ongetwijfeld als een sprankelend zaadje in de nieuwsgierige geesten van de leerlingen zijn geplant. Nu is het tijd om die nieuwsgierigheid te voeden en om te zetten in bruisende ideeën! De les die jullie hebben bedacht, waarbij de leerlingen aan de hand van denksleutelkaartjes creatieve oplossingen en ideeën bedenken, belooft een waar avontuur te worden.

Of de leerlingen nu individueel brainstormen, in groepjes samenkomen of klassikaal ideeën delen, jullie stimuleren hen om de rijke cultuur van de Oeteldonksche Club te omarmen en hun eigen stempel te drukken op het Oeteldonkse carnaval. Wat een prachtige manier om het kerndoel Kunstzinnige Oriëntatie tot leven te brengen!

En voor scholen die beschikken over een leskist: de denksleutelkaartjes wachten daar op hun ontdekkers. Mocht jouw school niet in het bezit zijn van een leskist, geen zorgen! Jullie kunnen de denksleutelkaartjes altijd aanvragen via [email protected]. Of klik HIER voor het invullen van een aanvraagformulier.. Ook hebben we ze als download beschikbaar gesteld, zodat je ze gemakkelijk kunt printen en uitdelen aan de leerlingen.

Deze les gaat ongetwijfeld een vonk van enthousiasme ontsteken bij de leerlingen, en jullie bijdrage aan het cultiveren van hun creatieve geesten verdient een welgemeend applaus. Samen creëren jullie een omgeving waarin kennis, waardering en verbeelding samenkomen, en dat is werkelijk iets om trots op te zijn.

Veel plezier en inspiratie gewenst tijdens deze buitengewone les! Jullie zijn ware helden in het vormgeven van de toekomst van deze jonge geesten.

We hebben natuurlijk nog meer lesplannen ontwikkeld over dit onderwerp. We ontwikkelen de lesplannen aan de hand van de, door het Nederlands ministerie van Onderwijs, vastgestelde streefdoelen voor het basisonderwijs.

Met deze lesplannen kunnen de kinderen kennismaken met de geschiedenis, tradities en gebruiken van het Oeteldonkse carnaval.

Kijk ook eens bij het leerlingenmateriaal voor eventuele uitbreiding van je lesmogelijkheden en extra inspiratie

Wij wensen je veel lesplezier toe!